Połącznia gwintowane - śruby i kształtki z gwintem
Połączenia gwintowane należą do jednych z najstarszych znanych naszej cywilizacji sposobów skutecznego i łatwego łączenia elementów. Powszechne stosowanie połączeń gwintowanych znane jest człowiekowi przynajmniej od IV w p.n.e., ale jak się można domyślić zaproponowany przez Achytasa z Tarentu wynalazek wymagał dalszych prac zanim osiągnięty został stan i jakość, którą gwarantują nie tylko maszyny gwintujące.
Pierwszym człowiekiem, który dostrzegł zasadność stosowania i praktycznego wykorzystania gwintów był Archimedes – ten sam, który zachwycony odkryciem prawa wyporu wybiegł z wanny z radosnym okrzykiem Heureka! Heureka!, co znaczy po grecku Znalazłem!. Archimedes jest twórcą urządzenia, w którym po raz pierwszy gwint został zastosowany praktycznie. Rycina zamieszczona poniżej przedstawia urządzenie, które składa się z gwintowanego trzpienia umieszczonego w rurze. Jeden koniec rury zanurzony jest w wodzie, a z drugiej strony jest korba, dzięki której możliwe jest wprawienie trzpienia w ruch obrotowy. Zastosowany przez Archimedesa skok gwintu sprawia, że w trakcie obracania śruby następuje transport wody od lustra w górę. Rozwiązanie to jest zresztą szeroko stosowane do dnia dzisiejszego jako przenośnik materiałów sypkich i płynnych na niewielkich odległościach. Wynalazek Archimedesa spotkać można między innymi w silosach. Ze względu na wszechstronne zastosowanie połączeń gwintowanych przyjęto następujące kryteria klasyfikujące ten typ połączeń:
a) Ze względu na przeznaczenie:
- gwint złączny
- gwint pociągowy
b) Ze względu na kształt:
- gwint metryczny
- gwint trapezowy niesymetryczny
- gwint trapezowy symetryczny
- gwint prostokątny
- gwint okrągły
- gwint stożkowy
- gwint toczny
- gwint trójkątny
- gwint do drewna
- gwint walcowy
- gwint rowerowy
c) Ze względu na umiejscowienie:
- gwint zewnętrzny - GZ
- gwint wewnętrzny - GW
d) Ze względu na krotność:
gwint pojedynczy
gwinty dwukrotne (wielokrotne)
e) Ze względu na skok:
- gwint normalny
- gwint drobnozwojny
- gwint grubozwojowy
f) Ze względu na sposób skręcania:
- gwint prawy
- gwint lewy
Właściwe zastosowanie odpowiednich połączeń gwintowanych byłoby trudne, gdyby nie zostały wprowadzone ujednolicone oznaczenia poszczególnych typów gwintów. W międzynarodowych oznaczeniach spotkać można następujące oznaczenia typów gwintów:
ACME – gwint trapezowy symetryczny,
BSF – gwint calowy Whitwortha, drobnozwojny,
BSW – gwint calowy Whitwortha, zwykły,
E – gwint Edisona, elektrotechniczny,
G (lub BSPP) – gwint rurowy Whitwortha, walcowy,
M – gwint metryczny zwykły i drobnozwojny,
NC – gwint specjalny elektryczny
NPT – gwint rurowy Briggsa, stożkowy
Pg – gwint specjalny instalacyjny, pancerny,
R (lub BSPT) – gwint rurowy Whitwortha, stożkowy, zewnętrzny,
Rc – gwint rurowy Whitwortha, stożkowy, wewnętrzny,
Rd – gwint okrągły,
Rp – gwint rurowy Whitwortha, walcowy wewnętrzny,
RW, FG – gwint rowerowy,
S – gwint trapezowy niesymetryczny,
Tr – gwint trapezowy symetryczny,
UN – gwinty zunifikowane o skoku uprzywilejowanym,
UNC – gwint calowy, zunifikowany, zwykły,
UNEF – gwint calowy, zunifikowany, bardzo drobnozwojny,
UNF – gwint calowy, zunifikowany, drobnozwojny,
UNS – gwinty zunifikowane specjalne,
Ven, Vg – gwint wentylowy,
W – gwint stożkowy do zaworów gazowych,